Jako rodzice niejednokrotnie pragniemy, aby nasze dzieci miały szczęśliwe, pełne beztroski dzieciństwo. Dbamy o to, by mogły się rozwijać, jednocześnie nie rezygnując z zabawy. Problem pojawia się jednak wtedy, gdy dziecko zaczyna się buntować, a nasze grzeczne prośby nie działają. Chcemy, żeby nasz syn posprzątał samochodziki przed snem, a on stanowczo mówi nie i idzie zająć się czymś innym. Prosimy grzecznie raz, drugi, trzeci. Napięcie narasta w nas, ale również w naszym dziecku, które najprawdopodobniej zaraz zacznie płakać i krzyczeć. Nie mamy już szans na spokojny wieczór, czujemy się pokonani, a w naszej głowie zaczynają pojawiać się myśli "Gdzie popełniłem(łam) błąd?", "Dlaczego on się mnie w ogólnie nie słucha?".

W tym momencie z pomocą może przyjść system Przywilej-Zasada-Konsekwencja (PZK). Opiera się on na założeniach teorii społecznego uczenia się, zgodnie z którymi uczenie i kształtowanie zachowań możliwe jest m.in. dzięki stosowaniu wzmocnień - zarówno tych pozytywnych, jak i negatywnych.

Podstawą tego systemu są przede wszystkim ZASADY. Określanie granic i naszych oczekiwań wobec zachowania dziecka wbrew pozorom nie sprawi, że straci ono na swoim dzieciństwie. Wręcz przeciwnie, jasno określone zasady i normy wywołują u dzieci poczucie bezpieczeństwa. Dzięki nim, wiedzą, czego od nich oczekujemy, jakie mają zadania w konkretnych sytuacjach i jak się powinny zachować.

Każda rodzina ma swoje własne zasady i powinna je ustalić razem z najbliższymi, zgodnie ze swoimi przekonaniami i wartościami. Jest jednak kilka reguł, o których należy pamiętać:

• Dzieci są w stanie jednorazowo przyswoić 2-3 zasady, a zapamiętać maksymalnie 10.

Nie oczekuj, że ułożysz im harmonogram sprzątania, lekcji i nauki, a one wszystko zapamiętają. Zmiany i zasady wprowadzaj stopniowo. Ty też na pewno jesteś zmęczony(a) i po pracy nie masz siły na egzekwowanie 20 zasad, które wprowadziliście na raz. Pozwól sobie na odpoczynek, powolne wprowadzanie nowości. Daj szansę, aby stały się one dla Twojego dziecka nawykiem.

• Zasady są dynamiczne i należy je dopasować do zmieniającej się rzeczywistości.

Załóżmy, że ustaliliście z dzieckiem, że zaczyna odrabiać lekcje codziennie o godzinie 16 i ten system sprawdza wam się przez kilka tygodni. Jednak nieoczekiwanie zajęcia dodatkowe zostały przeniesione i kolidują one teraz z Waszym planem robienia zadań domowych. Bądź elastyczny(a) w tej sytuacji. Dostosuj zasady do Was i Waszego rytmu. Pamiętaj też, że dzieci szybko dorastają i to, co sprawdzało Wam się rok temu, nie musi być już tak skuteczne dzisiaj.

• Zasady obowiązują zarówno dziecko, jak i dorosłych.

Dzieci są mistrzami obserwacji i nie licz na to, że nie zauważą złamania przez Ciebie jakiejś zasady. One nie tylko to zauważą, lecz także głośno oznajmią co zrobiłeś(łaś) i tym samym poczują, że one również mogą je łamać. Nie zrozum mnie jednak źle. Przywileje rodziców nie są równe z przywilejami dzieci, jednak jeśli ustalacie np., że NIKT w Waszym domu nie korzysta z telefonu po godzinie 20, musicie wszyscy się tego trzymać.

• Zasady powinny być przypominane tak często, jak jest to potrzebne.

Wyobraź sobie, że idziesz do nowej pracy, w której masz zupełnie inne obowiązki niż w poprzedniej. Wymagają tam od ciebie rzeczy, których wcześniej za często nie robiłeś(łaś) i jest ich tyle, że nie od razu potrafisz wszystko zapamiętać. Twoje dziecko czuje się podobnie, gdy nagle dostaje dodatkowe obowiązki, czy zasady. Zanim staną się one nawykiem, powinny być często przypominane. Najlepiej robić to, zanim wystąpi niepożądane zachowanie. Daj dziecku czas na oswojenie się z nowymi zasadami.

Przychodzi czas na drugi element, czyli wspólnie ustalenie z dzieckiem PRZYWILEJÓW, które będą obowiązywać za przestrzeganie zasad.

Ważne! Przywileje powinny być atrakcyjne dla dziecka. Mają one być realną korzyścią za dostosowanie się do reguł i wzmocnieniem pożądanych zachowań. Zwiększają one motywację dziecka do przestrzegania zasad, a ich stosowanie jest równie ważne, jak przestrzeganie konsekwencji.

Ostatnim, trzecim elementem są KONSEKWENCJE. Nie należy mylić ich z karami, ponieważ nie chcemy karać dziecka, tylko pokazać, że za złamanie bądź nieprzestrzeganie zasad wyciągnięte zostaną konsekwencje. Należy pamiętać, że powinny być one ustalone z góry, tak samo, jak przywileje i wyciągnięte jak najszybciej po zaistniałym, niewłaściwym zachowaniu.

Ważne! Konsekwencje powinniśmy dopasować do rodzaju i skali przewinienia np. za zniszczenie podręcznika wyciągniemy naturalną konsekwencję, jaką będzie sklejenie go lub naprawienie w inny sposób. Natomiast, jeśli zachowa się agresywnie w stosunku do innego dziecka, możemy mu odebrać przywilej na określony czas (konsekwencja regulaminowa). Istotne jest, aby były one ustalone z góry i jasne dla dziecka, oraz niezależne od naszego nastroju.

Na podstawie tego systemu stworzyłam również regulamin korzystania z kącika uważności, który przydaje się przy napadach złości dziecka, czy przebodźcowaniu:

Znajdziecie go w tym artykule:

O tym systemie wspominałam również w poprzednim artykule:

Spisanie Waszych zasad, przywilejów i konsekwencji będzie pomocne zarówno dla Ciebie, jak i Twojego dziecka. Powieście je w widocznym miejscu, tak, aby móc łatwo po nie sięgnąć. Ustalone przez Was zasady będą wtedy dla wszystkich jasne i zrozumiałe, łatwiej będzie Wam się również do nich odwołać, gdy przyjdzie taka konieczność.

Źródło: Kołakowski, A. (2021). Psychoterapia poznawczo-behawioralna dzieci i młodzieży. GWP

Jeśli masz jakieś pytania lub trudności, zapraszam Cię na moje konsultacje online w formie wideo, audio lub chat.

Wszystkie artykuły pojawiające się na blogu wrzucam również na mojego Instagrama i Facebooka w formie przystępnych infografik. Zaobserwuj mnie, po więcej ciekawych treści!