Temat śmierci, żałoby i przemijania zdecydowanie nie jest łatwy nie tylko dla dzieci, lecz także dla dorosłych. Gdy tego typu tragedia dotyka naszą rodzinę, zaczynają pojawiać się pytania: "Czy powiedzieć dziecku co się stało?", "Jeśli tak, w jaki sposób to zrobić?", "Czy zabranie go na pogrzeb będzie dobrym pomysłem?". Tego typu pytania są całkowicie normalne. W końcu nikt nas w życiu nie uczy jak rozmawiać o śmierci, czy żałobie, szczególnie z dziećmi. Jako dorośli pragniemy je chronić. Często również obawiamy się tego, jaka będzie ich reakcja i emocje. Jak one to przeżyją.
Oczywiście reakcja dziecka będzie uzależniona od wielu czynników, m.in. od:
wieku
stopnia pokrewieństwa i zażyłości z osobą, która zmarła
umiejętności dziecka w radzeniu sobie z emocjami
relacji z osobami najbliższymi i rówieśnikami
Szczególnie istotnym aspektem tego, jak dziecko postrzega śmierć i jak powinniśmy z nim o tym rozmawiać, jest jego wiek. Warto wiedzieć, jak dzieci w poszczególnych okresach swojego życia są w stanie pojmować pojęcie śmierci i żałoby.
Wiek 2-5 lat
Rozumienie
w tym okresie, dziecko rozwija dopiero pojęcie śmierci w swoim umyśle, nie pojmuje jednak jej nieodwracalności
Zachowania:
niejednokrotnie dziecko będzie robiło wszystko, by zwrócić na siebie uwagę
pojawiają się zabawy symboliczne tj. podczas zabawy dziecko może odgrywać pogrzeb, sposób w jaki zmarła bliska osoba, czy to, co obecnie dzieje się w domu
Zauważyć można objawy somatyczne m.in. zaburzenia snu, moczenie nocne, częste choroby. Tego typu objawy są przejawem próby poradzenia sobie z emocjami, których dziecko nie potrafi nazwać
Jak pomóc:
przede wszystkim warto akceptować emocje dziecka, pozwolić mu na ich przeżywanie
istotne jest również, aby dziecko mogło swobodnie wyrażać radość oraz bawić się z rówieśnikami
poświęć uwagę dziecku, odpowiadaj na jego pytania (Ważne! Odpowiadamy zgodnie z prawdą, dostosowując język do wieku dziecka)
zachęć dziecko do rysowania, jest to doskonała forma wyrażania wszelkich emocji
wykorzystaj książeczki poruszające temat śmierci
Wiek 5-8 lat
Rozumienie:
Dziecko w tym wieku ma świadomość:
przyczynowości i nieodwracalności śmierci
powszechności - wszystko co żyje, kiedyś umrze (7 lat)
braku odczuwania - zmarły nie czuje lęku i bólu (8 lat)
personifikacja śmierci (nabiera konkretnego, niepokojącego kształtu np. szkieletu)
do tego pojawia się personifikacja śmierci, która nabiera konkretnego, niepokojącego kształtu np. szkieletu
Zachowania:
Jak pomóc
pozwól dziecku uczestniczyć w rodzinnych rytuałach związanych ze śmiercią i żałobą
zachęć do podejmowania codziennych aktywności np. zabawa z rówieśnikami
pomagaj w zrozumieniu zjawiska śmierci
Wiek 8-12 lat
Rozumienie
zbliżone do rozumienia osoby dorosłej
Zachowania:
zachowania agresywne i buntownicze jednocześnie udawanie obojętności
silna koncentracja na własnym zdrowiu
Jak pomóc
zaakceptuj uczucia, okaż zrozumienie i troskę dla występujących zachowań
szczerze odpowiadaj na pytania
zaakceptuj, że dziecko zaczyna poszukiwać wsparcia poza rodziną (najczęściej wśród najbliższej grupy rówieśniczej)
Wiek 12-18 lat
Rozumienie:
pojawiają się pytania egzystencjalne
poszukiwanie sensu życia
Zachowania:
zachowania agresywne i buntownicze, popadanie w konflikty (zachowania ryzykowne)
pozorna szorstkość i spokój
izolacja
próba zrozumienia i oswojenia śmierci
dolegliwości somatyczne
Jak pomóc
zaakceptuj uczucia, okaż zrozumienie, cierpliwość i troskę
szczerze odpowiadaj na pytania
wspieraj w wyrażaniu emocji, które mogą kojarzyć się nastolatkowi z dziecinnym zachowaniem i słabością
Rodzicu! Pamiętaj, że w każdej chwili możesz zwrócić się o pomoc do specjalisty. Jeśli sam(a) przeżywasz żałobę, możesz nie mieć w tej chwili tak wielu zasobów, by poradzić sobie dodatkowo z emocjami swojego dziecka.
Proszenie o pomoc nie jest oznaką słabości, lecz siły!
W przypadku dzieci, szczególnie istotne może okazać się również wsparcie psychologa i pedagoga szkolnego oraz wychowawcy. Szczególnie w tak trudnych momentach warto z nimi współpracować.
Źródła:Borucka-Iwańska, A., & Dołęga, Z. (2018). Dziecko w żałobie-przegląd wybranych podejść teoretycznych. Psychologia Rozwojowa, 23(1), 9-23.
Korlak-Łukasiewicz, A. (2013). Przeżywanie żałoby przez dzieci. Rocznik Lubuski, 39(2), 119-130.
Jeśli masz jakieś pytania lub trudności, zapraszam Cię na moje konsultacje online w formie wideo, audio lub chat.
Dzisiaj chciałabym się podzielić z Wami kilkoma wspierającymi słowami, które warto przekazać naszym dzieciom (i nie tylko).
Te zdania mają ogromną moc. Wpierają w trudnych momentach i pozwalają budować poczucie własnej wartości.
Warto wypowiadać je często i konsekwentnie, aby nasze dzieci czuły się pewne siebie i wiedziały, że zawsze mają wsparcie...
Jest to kolejna propozycja przedstawiona na moim profilu, która pomoże Wam przeprowadzić trudną rozmowę na temat rozwodu.
Rozmowa z dzieckiem na temat rozwodu rodziców nie należy do najłatwiejszych, szczególnie, gdy musimy ją przeprowadzić z dzieckiem w wieku przedszkolnym i nie do końca wiemy, jak ubrać niektóre rzeczy w słowa. Ostatnio pisałam o tym, jak przeprowadzić taką rozmowę. Dodatkowo, w tym trudnym momencie wspomóc nas może książeczka.
Okres rozstania i rozwodu rodziców jest ciężki nie tylko dla dorosłych, lecz także dla dzieci. Nie zapominajmy, że już najmłodsze dzieci wyczuwają konflikty w domu i zmianę nastroju, nawet jeśli nie potrafią tego zdefiniować
